Του Γιάννη Κωσταρίκα

Η Αλεξάνδρα Σακαλλή γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1917, με ιταλο-γαλλικές αλλά και ηπειρώτικες ρίζες. Ο πατέρας της, Δημήτριος Λέκκας, υπήρξε βιομήχανος, ενώ η μητέρα της, Δέσποινα Παππά, ήταν η πρώτη γυναίκα που απέκτησε το δίπλωμα του γιατρού στην Ελλάδα.

Από πολύ μικρή ηλικία η Αλεξάνδρα Σακαλλή έδειξε μεγάλες μουσικές ικανότητες. Γράφτηκε στην Παλαιά Φιλαρμονική Ακαδημία και την Ορχήστρα της Κέρκυρας, όπου μαθήτευσε κοντά σε διακεκριμένους μουσικούς. Ξεκίνησε τα πρώτα μαθήματα μουσικής με τον βιολονίστα Τάσο Νικοκάβουρα και τον Ιταλό πιανίστα Vousoulino. Σε ηλικία 12 ετών έδωσε το πρώτο ρεσιτάλ της ως πιανίστα. Με δύο εξαιρετικά επιτυχημένες εκτελέσεις έργων του Μότσαρτ και του Καρλ Μαρία φον Βέμπερ στα τέλη της παιδικής της ηλικίας, έγινε γνωστή ως παιδί-θαύμα στο πιάνο. Το καλοκαίρι του 1935, ενώ βρισκόταν σε διακοπές με τους γονείς της, συνάντησε τον Άρνολντ Σένμπεργκ, ο οποίος εξήγησε στη νεαρή συνθέτρια τη δωδεκάφθογγη μέθοδο σύνθεσής του. Πολλά χρόνια αργότερα, η επιρροή του Σένμπεργκ θα ήταν εμφανής στο  έργο της Σακαλλή.

Η νεαρή πιανίστρια συνέχισε τις εμφανίσεις στην Κέρκυρα έως τα τέλη της δεκαετίας του ’30, όποτε εγκαταστάθηκε μονίμως στην Αθήνα, έχοντας παντρευτεί τον δικηγόρο Αλέξανδρο Σακαλλή. Παρά το γεγονός ότι η εκπαίδευσή της διακόπηκε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο που ακολούθησε, η Σακαλλή γράφτηκε το 1945 στο Ωδείο Αθηνών (τάξη πιάνου της Καίτης Παπαϊωάννου), αποφοιτώντας με το αντίστοιχο δίπλωμα το 1949. Συνέχισε με σπουδές στο κλασικό τραγούδι με δασκάλα τη Λούλα Μαύτα-Καλογερά.

Η ασθένεια του γιου της Ιωάννη την υποχρέωσε σε μικρή αποχή από τις μουσικές δραστηριότητες. Ο θάνατός του, όμως, το 1962, οδήγησε σε μία εκτόξευση της συνθετικής της δημιουργικότητας, αφού η Σακαλλή έψαχνε διέξοδο για τη θλίψη της.

Στο πρωτόλειο έργο της, Τάφος για φωνή και πιάνο, μεταφέρεται αυτούσια ο απέραντος πόνος της. Ακολούθησαν τα έργα: Βαρκαρόλλα για βιολοντσέλο και πιάνο, Σερενάτα για φωνή, βιολοντσέλο και πιάνο, Με τον Μότσαρτ για πιάνο, Ταξείδι για δύο φωνές και πιάνο και αρκετά τραγούδια για φωνή και πιάνο (1962-65). Ταυτόχρονα ανέπτυξε έντονη καλλιτεχνική δράση με τη ανιδιοτελή διοργάνωση εκλεκτών συναυλιών στα αθηναϊκά προάστια και συνοικίες,  άνευ εισιτηρίου και αμοιβών των συμμετεχόντων μουσικών (έως το 1980 περίπου). Το 1965 συνέθεσε δύο πολύ ενδιαφέροντα έργα: Τα άχραντα μυστήρια για φωνή, βιολοντσέλο και φλάουτο και το Ἡ έν πολλαῖς ἁμαρτίαις… για φωνή και χορωδία a capella, σε ποίηση Κατίνας Παππά. Το τελευταίο παρουσιάστηκε, μαζί με την Κασσιανή του Δημήτρη Μητρόπουλου, στο Φεστιβάλ Νεοεκκλησιαστικής Μουσικής του Μανχάϊμ, αποσπώντας εγκωμιαστικές κριτικές: «…είναι μία ουσιωδώς ευχάριστα ακουσμένη σύνθεση, παραβαλλόμενη με την παρόμοια Κασσιανή, του συμπατριώτη της Δ. Μητρόπουλου». Ο εμπνευστής του φεστιβάλ του Μανχάϊμ, καθηγητής Άρνολντ Μπέρτολντ, προθυμοποιήθηκε να κρατήσει τη σύνθεση για να μεταδίδεται από το στούντιο του σταθμού. Το έργο παρουσιάστηκε επίσης στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός, από τη Χορωδία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με μαέστρο τον Γιάννη Μάντακα και μεταδόθηκε από το Τρίτο Πρόγραμμα Αθηνών. Η φήμη της εκείνη την περίοδο πέρασε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο παγκοσμίως γνωστός μουσικολόγος, συγγραφέας και εκδότης του οίκου Carl Fischer της Ν. Υόρκης Gustave Reese έγραψε ότι «…πρόκειται για μια προικισμένη συνθέτρια με σοβαρή εργασία».

Η Σακαλλή συνέχισε τις μουσικές σπουδές της στη σύνθεση με τους σπουδαίους συνθέτες Γιάννη Α. Παπαϊωάννου (12φθογγη τεχνική – αναφέρονται τα τραγούδια Psalm και Vögel για φωνή και πιάνο), Κώστα Κυδωνιάτη και Γεώργιο Τσουγιόπουλο. Αξιοσημείωτα έργα της Σακαλλή εκείνη την περίοδο αποτελούν και τα Λάργκο για φλάουτο και πιάνο, Γονατισμένη γυναίκα για βιολί και φλάουτο (ή πιάνο) και Ροντό Ι και ΙΙ για βιολί και πιάνο.

Στη δεκαετία του ’70 η σπουδαία κοινωνική-καλλιτεχνική προσφορά της, με τη διοργάνωση συναυλιών, απέφερε μικρό αριθμό συνθέσεων, μεταξύ των οποίων το σημαντικό Εκτιμήσεις για φωνή, φλάουτο, άρπα, βιολί και βιολοντσέλο, με δραματικές κορυφώσεις και λιτή μελωδική γραμμή. Στη δεκαετία του ’80 η εργογραφία της κοσμείται με τον Απόηχο για φωνή και πιάνο, την Επιστροφή για φωνή και πιάνο και το πιανιστικό Με τον Σαίνμπεργκ. Μετά από τη δεκαετία του ’80 επέστρεψε στη γραφή τονικών έργων. Στη δεκαετία του ’90 ξεχωρίζει ο πιανιστικός κύκλος Quasi una Fantasia (9 συναρπαστικές πιανιστικές μικρογραφίες διαφορετικού ύφους), το Dans le mois d’Aout για βιολί και πιάνο και το Δειλινό στην Κέρκυρα για πιάνο.

Το μουσικό ύφος της Σακαλλή είναι κατά βάση ρομαντικό, με αρκετές αναφορές στους μεγάλους συνθέτες του 19ου αιώνα, κυρίως στον Chopin. Χαρακτηρίζεται επίσης από την περίτεχνη πρόσμιξη και επεξεργασία ελληνικών μελωδιών και τη μελοποίηση αρκετών ποιημάτων Ελλήνων ποιητών. Στη μουσική δημιουργία της —κατά βάση μουσική δωματίου— απουσιάζουν τα στοιχεία νεωτερικότητας (αλεατορισμός, σειραϊσμός), γεγονός το οποίο πιθανολογείται ότι αποτελεί τον βασικό λόγο σχετικής απουσίας των έργων της από τα προγράμματα συναυλιών της σύγχρονης ελληνικής λόγιας μουσικής. Παρόλα αυτά, τα περισσότερα έργα της έχουν παρουσιασθεί σε συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό (κυρίως στις δεκαετίες του ’60 και του ’70). Ο Μουσικός Διευθυντής της Oxford Philharmonic Orchestra Μάριος Παπαδόπουλος, υπέρμαχος της μουσικής της Σακαλλή, παρουσίασε σε πρώτη εκτέλεση πολλές από τις συνθέσεις της, μεταξύ των οποίων το Λειτουργία κάτω απ’ την Ακρόπολη (1997) και το Quasi una Fantasia (1999). Το Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη —ίσως το κορυφαίο έργο της— παρουσιάστηκε επίσης στην Αγία Πετρούπολη το 2001, υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Κουρεντζή. Το σημαντικό αυτό ορατόριο δεν έχει παρουσιασθεί ακόμη στην Ελλάδα, γεγονός που αποτελούσε καημό και παράπονο για την συνθέτρια μέχρι τον θάνατό της.

Η Σακαλλή υπήρξε επίσης μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, ενώ πρωτοστάτησε στη μεταφορά και λειτουργία του επιμορφωτικού προγράμματος «Μουσικά Νειάτα Ελλάδος» στην Κέρκυρα, αλλά και στην αναδιοργάνωση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής της, προβλήματα υγείας (κυρίως όρασης) δεν της επέτρεπαν να γράφει μουσική. Αξιοπρεπέστατη, ζούσε πλέον μόνη της, πρεσβεύοντας ότι «…η μουσική είναι για μένα τρόπος ζωής και στήριγμα στον μοναχικό μου βίο».  Απεβίωσε στο Παλαιό Ψυχικό στις 17/5/2013.